Khu di tích Xưởng Quân khí H52 là quần thể lịch sử, văn hóa nổi tiếng của huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang, gắn liền với cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc. Năm 2009, Xưởng Quân khí H52 được Công nhận là Di tích Quốc gia.

Xưởng quân khí H52 có vị trí thuộc địa bàn xã Thượng Lâm (trước đây là Bản Cài, xã Xuân Tiến), huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang. Nếu đã từng đến tham quan khu du lịch lòng hồ Na Hang, bạn sẽ nhận ra vị trí của khu vô cùng đặc biệt.

Đứng từ khu di tích, bạn có thể thấy trước mặt là cánh đồng Lăng Lườn bát ngát, bên cạnh là suối Thượng Lâm. Nhìn bao quát rộng hơn thì khu xưởng được nằm trong thung lũng dựa lưng núi. Từ đây, có thể di chuyển đường cánh đồng, theo khe suối, hoặc vào rừng thoát ra ngoài qua đường bộ hoặc thủy.

Lựa chọn khu vực Thượng Lâm cho Xưởng quân khí H52, các cán bộ đã đánh giá kỹ lưỡng những điều kiện thiên thời địa lợi nhân hòa.

• Đây là khu vực có nguồn nguyên liệu dồi dào cung cấp cho việc sản xuất than củi và diêm tiêu ( nguyên liệu cơ bản tạo thuốc súng).
• Với địa hình bao núi khó khăn di chuyển, được rừng già che chắn lại có các đường thoát bộ và thủy thuận lợi, đây là khu vực khó vào, dễ thoái, đồng thời thuận lợi cho việc phòng ngự và phản công
• Khu vực có nguồn nước và nguồn cung cấp lương thực duy trì sinh hoạt và sức khỏe cho công nhânXưởng cơ khí H52
• Đây cũng là khu vực bí mật cho việc thử vũ khí, cách mạng được đồng bào luôn ủng hộ và tin tưởng.

Với những điểm trên, Bản Cài trở thành vị trí trọng điểm cho hình thành nên khu H52.

Lịch sử Khu di tích Xưởng Quân khí H52 

Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, Tuyên Quang là một trong sáu địa phương nằm trong liên khu Giải phóng Việt Bắc ( gồm Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn). Với nhiều điều kiện thuận lợi cho kháng chiến, nơi đây được lựa chọn trở thành nơi cung cấp vũ khí, đạn dược phần lớn cho cách mạng từ năm 1950 – 1954, một phần quan trọng của đầu não kháng chiến. Chiến tranh lùi xa, ngày nay, Xưởng quân khí H52 trở thành một địa điểm du lịch hấp dẫn với du khách.

Để hình thành một Xưởng quân khí có thể hoạt động bí mật, thành công như vậy là sự chung tay góp sức của toàn đồng bào Tuyên Quang nói riêng và núi rừng Tây Bắc nói chung.

Những người đặt nền móng đầu tiên

Khi quân ta di chuyển về Tuyên Quang, những người đầu tiên giúp đỡ cách mạng chính là người dân. Khu vực Thượng Lâm là nơi sinh sống của đông đảo đồng bào yêu nước dân tộc Tày. Biết được mục đích của chính ủy, những người dân ở đây đã bí mật giúp sức che chở bộ đội thành lập nên Xưởng quân khí H52.

Cách đây hơn 50 năm, Bản Cài là khu vực chỉ có 10 hộ gia đình Tày sinh sống. Ban đầu, xưởng được đặt tại nhà bà Nông Thị Ngoạt. Đó là ngôi nhà sàn hướng Bắc với 3 gian  có chiều dài 9m, chiều rộng 4m. Được dựng từ gỗ rừng với cây cột nhà lớn, mái lợp lá cọ, xung quanh có vách đan bằng nứa, sàn nhà lát ván. Việc di chuyển lên xuống hoàn toàn nhờ cầu thang. Đây là điểm đặt đầu tiên của Xưởng quân khí H52 Tuyên Quang.

Được sự giúp đỡ nhiệt tình của người dân, Xưởng H52 được di chuyển tới khu vực mới với đầy đủ phân khu chức năng phục vụ sản xuất và đời sống sinh hoạt của cán bộ công nhân viên.

Sau một thời gian được sự giúp đỡ của nhân dân địa phương, cán bộ và công nhân xưởng đã hoàn tất nơi ở mới. Toàn bộ hệ thống nhà ở và làm việc của xưởng gồm có: Nhà của đồng chí Ngô Gia Khảm – Giám đốc, nhà Hội trường, nhà ở của cán bộ công nhân, nhà xưởng, nhà kho, nhà ăn, nhà bếp, lò rèn.

Giám đốc đầu tiên của Xưởng quân khí H52

Giám đốc đầu tiên của H52 là đồng chí Ngô Gia Khảm. Ông là người có vai trò quan trọng trong chỉ đạo sản xuất. Đưa ra các chiến lược phát triển sản xuất quân khí chất lượng và an toàn, tránh tai mắt của địch đồng thời đảm bảo an toàn cho đồng bào xung quanh.